رابطه با خدا
یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ (1) قُمِ اللَّیْلَ إِلاّ قَلیلاً (مزمل، 2)
ای پیامبر! ای کسی که جامه خواب به خود پیچیده‌ای... به هنگام شب، جز اندکی که به استراحت نیاز داری، شب‌زنده‌داری کن.
رهبران و مدیران، به دلیل سنگینی مسئولیت، باید رابطه قوی‌تری با پروردگار هستی داشته باشند تا در سختی‌ها و مشکلات، امدادهای الهی شامل حال‌شان گردد. نمازِ شب که وسیله تقرّب به خداست، بر پیامبر واجب بوده و بر دیگر پیروان آن بزرگوار، مستحب اکید است.
طبقه‌بندی اطلاعات
عالِمُ الْغَیْبِ فَلا یُظْهِرُ عَلى غَیْبِهِ أَحَدًا (26) إِلاّ مَنِ ارْتَضى... ( جن، 27)
خداوند از تمام غیب آگاه است؛ ولی غیب را برای هیچ‌کسی آشکار نمی‌کند مگر آن‌که از او راضی باشد.
اطلاعات سازمانی باید طبقه‌بندی شود و دسترسی به آن، منوط به شرایط خاصی باشد. این آیه می‌فرماید: اطلاعات باید محرمانه و تنها در اختیار شایستگان باشد.
ویژگی‌های مدیران
فَلا تُطِعِ الْمُکَذِّبینَ (8) وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَیُدْهِنُونَ (9) وَ لا‌تُطِعْ کُلَّ حَلاّفٍ مَهینٍ (10) هَمّازٍ مَشّاءٍ بِنَمیمٍ (11) مَنّاعٍ لِلْخَیْرِ مُعْتَدٍ أَثیمٍ (12) عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِکَ زَنیمٍ (قلم، 13)
ای پیامبر! از دروغگویان پیروی نکن. تو اهل سازش نیستی ولی آنان دوست دارند که سازش کنی و آنان نیز به نفاق با تو سازش کنند. از فرومایگان که بسیار سوگند می‌خورند پیروی نکن و نیز آنان که بسیار عیب‌جو و برای سخن‌چینی پرجنب و جوش هستند. آنان که مانع کار خیر می‌شوند؛ متجاوز و گنه‌پیشه‌اند و خشن و بی‌ریشه‌اند.
رهبران و مدیران، باید سرچشمه نشاط، امید، وحدت و تقوی باشند و صفاتی همچون عیب‌جویی، سخن‌چینی، بخل و خشونت که هر یک، عامل دلسردی و تفرقه است در آنان نباشد؛ زیرا در این آیات، فرمان‌بری از صاحبان این خصلت‌ها، نهی شده است.
سنخیت با ماهیت کار
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ نارًا وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ... (تحریم، 6)
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خود و خانواده خود را از آتشی که هیزمِ آن، بدن مردم و سنگ‌ها هستند، بیم دهید. آتشی که بر آن، فرشتگانی سخت‌گیر و درشت‌خو نگهبانند.
در واگذاری مسئولیت‌ها، متصدّی هر کار باید با ماهیّت آن کار سنخیت داشته باشد. اگر مسئول جهنّم سخت‌گیر و نامهربان نباشد، نمی‌تواند به وظیفه‌اش خوب عمل کند.
تبلیغات
یُریدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللّهِ بِأَفْواهِهِمْ... (صف، 8)
آنان تصمیم دارند که نورِ حق را با گفتار و سخنان‌شان خاموش کنند.
مهم‌ترین وسیله رقبا برای مقابله، تبلیغات است. البته مصادیق و متدهای تبلیغاتی که در هر عصر متفاوت است، باید شناسایی شود تا اولاً از آن ناحیه، ضرری متوجه سازمان نشود و ثانیاً، از آن به نفع خود بهره جست.
وحدت و یکپارچگی
إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الَّذینَ یُقاتِلُونَ فی سَبیلِهِ صَفًّا کَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ (صف، 4)
خداوند کسانی را دوست دارد که در راه او صف بسته و پیکار می‌کنند؛ چنانکه گویی بنیانی از آهن، به پا شده است.
باید از هر نوع اختلاف و نابسامانی در سازمان جلوگیری نمود تا کارکنان و مدیرانِ متحد و نفوذناپذیر، به انجام وظایف بپردازند.
ارائه الگو
قَدْ کانَتْ لَکُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فی إِبْراهیمَ... (ممتحنه، 4)
ای مؤمنان! ابراهیم برای شما الگویی نیکوست.
در هدایتِ کارکنان به سوی اهداف، ارائه نمونه‌‌های عینی و عملی که الگوی پویایی برای رسیدن به هدف باشند، لازم است.
اصالت دینی و خانوادگی
کَمَثَلِ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ... (حشر، 15)
این یهودیان نیز مانند کسانی هستند که چندی قبل از آنان بودند. (اینان نیز فرزندان سلف نیاکان خود هستند و مثل پدران خود، بدی را در پیش گرفته‌اند.)
مدیران باید به اصالتِ دینی و خانوادگی کارکنان خود توجه داشته باشند و تنها به کسانی که سابقه درخشان و خوبی دارند اعتماد کنند.
خطر جاسوسان
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذینَ نافَقُوا یَقُولُونَ... (حشر، 11)
ای پیامبر! آیا منافقان را در اطراف خود نمی‌بینی؟
مدیران باید توجه داشته باشند که همواره افرادی، نقشه‌ها و طرح‌ها و استراتژی‌های سازمان را به‌گوش رقیبان می‌رسانند.
تخصیص عادلانه منابع
کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ اْلاَغْنِیاءِ مِنْکُمْ... (حشر، 7)
ای پیامبر! اموال را بین فقرا و یتیمان و درراه‌ماندگان و نیازمندان تقسیم کن؛ تا این اموال، تنها میان ثروتمندان در گردش نباشد.
عدم تمرکز امکانات در یک قسمت و تخصیص عادلانه آن به بخش‌های مختلف سازمان، از جمله مواردی است که مدیران باید در بودجه‌ریزی و تخصیص منابع، مورد توجه قرار دهند.
جبران اشتباه
أَأَشْفَقْتُم... فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ تابَ اللّهُ عَلَیْکُمْ فَأَقیمُوا الصَّلاةَ... (مجادله، 13)
خداوند دستور داد که برای گفت‌وگوی خصوصی با پیامبر، صدقه‌ای بدهید. همه اصحاب، به‌جز حضرت علی علیه السلام، کناره‌گیری کردند و در این آزمایش شکست خوردند و فهمیدند که ارزش مالِ دنیا نزد آنان، از ملاقات خصوصی با پیامبر بیشتر است. سپس فرمان صدقه برداشته شد و دستور اقامه نماز برای جبران شرمندگی مطرح گردید.
شایسته است در توبیخ زیردستان، راه جبران را برای ایشان باز گذاشت.
تملق اطرافیان
وَ إِذا جاؤُکَ حَیَّوْکَ بِما لَمْ یُحَیِّکَ بِهِ اللّهُ... (مجادله، 8)
و هنگامی که به سوی تو می‌آیند، کلماتی را برای سلام کردن به کار می‌برند که حتی خدا، آن‌گونه تو را تحیت و سلام نگفته است.
مدیران باید توجه کنند هر احترام و تکریمی قابل اعتماد نیست و باید مراقب آفت چاپلوسان و متملقان باشند.
تنوع جریمه
فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ... فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ فَإِطْعامُ سِتِّینَ مِسْکینًا... (مجادله، 4)
برای کفاره دادن، کسی که برده‌ای برای آزاد کردن نیافت، باید دو ماه پی در پی روزه بگیرد و اگر نمی‌تواند، شصت مسکین را طعام دهد.
جریمه باید متنوع باشد و به نسبت توان جسمی و مالی فردِ خاطی، متفاوت گردد.
جریمه
وَ‌الَّذینَ یُظاهِرُونَ مِنْ نِسائِهِمْ... فَتَحْریرُ رَقَبَةٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَتَمَاسّا... (مجادله، 3)
کسانی که نسبت به همسران خود ظهار می‌کنند (طلاق می‌گیرند)... کفاره آن، قبل از آن‌که با هم تماس گیرند، آزاد کردن برده است.
جریمه، یکی از راه‌های کنترل است و باعث پیشگیری از اشتباهات فاحش می‌گردد.
ابزار اِعمال قدرت
لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ... (حدید، 25)
ما پیامبران‌مان را با دلایل روشن فرستادیم و همراه آنان کتاب آسمانی و وسیله سنجش فرو فرستادیم.
در مدیریت، هرگاه به کسی مسئولیت داده شد، باید ابزارِ کار و امکان اِعمال قدرت را در اختیارش قرار دهیم تا بتواند به نحو احسن کار خود را انجام دهد.
